آیه 7 سوره صافات

وَ حِفْظاً مِنْ كُلِّ شَيْطانٍ مارِدٍ «7»

وَ حِفْظاً: و حفظ فرموديم آسمان را حفظ كردنى، مِنْ كُلِّ شَيْطانٍ مارِدٍ:

از برآمدن هر شيطان سركش نافرمان. شياطين قبل از زمان بعثت حضرت ختمى مرتبت صلّى اللّه عليه و آله به آسمان صعود و كلام ملائكه مى‌شنيدند و وسوسه كهنه مى‌نمودند، مى‌گفتند ما علم غيب داريم و بدين سبب مردمان را گمراه مى‌نمودند؛ حق تعالى به بركت بعثت حضرت، آنها را به شهاب ثاقب بازداشت.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

وَ الصَّافَّاتِ صَفًّا «1» فَالزَّاجِراتِ زَجْراً «2» فَالتَّالِياتِ ذِكْراً «3» إِنَّ إِلهَكُمْ لَواحِدٌ «4»

رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما وَ رَبُّ الْمَشارِقِ «5» إِنَّا زَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنْيا بِزِينَةٍ الْكَواكِبِ «6» وَ حِفْظاً مِنْ كُلِّ شَيْطانٍ مارِدٍ «7» لا يَسَّمَّعُونَ إِلَى الْمَلَإِ الْأَعْلى‌ وَ يُقْذَفُونَ مِنْ كُلِّ جانِبٍ «8» دُحُوراً وَ لَهُمْ عَذابٌ واصِبٌ «9»

إِلاَّ مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُ شِهابٌ ثاقِبٌ «10»

ترجمه‌

قسم به صف‌زدگان صف زدنى‌

پس برانندگان راندنى‌

پس بخوانندگان كتاب براى تذكّر

همانا خداى شما يكى است‌

پروردگار آسمانها و زمين و آنچه ميان آن دو است و پروردگار مشرقها

همانا ما آراستيم آسمان نزديكتر را به آرايشى كه ستاره‌ها است‌

و براى نگهدارى از هر شيطان سركش‌

نميتوانند گوش فرا دارند بسوى گروه بالاتر و انداخته ميشوند از هر سوئى‌

براى راندن قهرى و براى آنها عذابى است دائم‌

مگر آنكه بربايد ربودنى پس از پى درآيد او را شعله فروزانى.

تفسير

خداوند متعال قسم ياد نموده است براى تأكيد كلام و تسجيل مرام در مقابل اهل شرك بعد از اثبات توحيد بادلّه قطعيه سابقه بذوات مقدّسه انبياء و اولياء و ملائكه كه صف‌زنندگانند براى عبادت و اطاعت خدا و كسانيكه منع و زجر نمودند مردم را از گناه و معصيت او و آنانكه تلاوت نمودند كتاب خدايرا براى تذكّر چنانچه قمّى ره نقل فرموده كه خدا و معبود حقيقى شما يك ذات بسيط مستجمع صفات كمال است كه پروردگار و خالق آسمانها و زمين و موجودات آن دو و ميان آن دو است و موجد مشارق و مغارب ستاره‌ها و آفتاب است چون هر يك از

جلد 4 صفحه 424

سيّارات مشرق و مغربى دارند و آفتاب در ايّام سال هر روز از مشرقى طلوع و در مغربى غروب مينمايد كه با روز قبل خود تفاوت دارد و لذا روز بلند و كوتاه ميشود و اينكه بذكر مشارق اكتفا شده براى آنستكه مغربها بحسب مشرقها تفاوت پيدا ميكنند و ايجاد روشنى و اشراق براى اثبات قدرت و اظهار نعمت ابلغ و انسب است و خدا از جهت فوق مقدارى از فضا را كه نزديكتر است بزمين و مشاهده ميشود اجرام در آن زينت داده است بوجود اجسام روشنى كه از آنها تعبير بكوكب و ستاره ميشود و اينها سه نوعند ثوابت كه متحرّك نيستند يا حركت كمى دارند كه محسوس نيست و سيّارات كه دائما در حركتند و هر يك فلك مستقلّى با مدار مخصوصى دارند كه بايد در آن سير نمايند و شهب ثواقب كه اجرام درخشانى هستند مأمور براندن شياطين از آسمان وقتى كه آنها بآسمان صعود نمايند براى استراق سمع از كلام ملائكه فورا بفرمان خدا اين ستاره‌ها كه شعله‌هاى فروزانى هستند و گفته شده اجزاء دهنيّه‌ئى هستند كه با بخارات زمين بالا ميروند از جاى خود حركت نموده مانند تيرى كه از كمان بيرون آيد بجانب آنها پرتاب ميشوند و آنها را محترق يا مطرود ميگردانند و اين عمل در آسمان غالبا محسوس ميشود پس ستاره‌ها علاوه بر فوائد و آثار بيشمارى كه در نظام عالم دارند دو ثمر محسوس هم از آنها جالب نظر است يكى زينت آسمان بطوريكه در شب بهترين مناظر است نهايت آنكه چون مكرّر ديده شده بنظر چندان جلوه نميكند ديگر حفظ آن است از مراوده شياطين متمرّد خبيث و استماع كلام ملائكه كه كارفرمايان در اوضاع عالم بدستور الهى ميباشند مگر گاهيكه استراق سمعى براى آنها حاصل شود و شهاب ثاقب شخص مسترق را نسوزاند و او فرار كند و بزمين برسد و بعضى از اخبار سماوى را درست يا نادرست بأمثال خود برساند كه گفته‌اند مبناى كهانت در قديم اين بوده است و بعد از بعثت پيغمبر صلى اللّه عليه و اله بكلّى ممنوع شده‌اند و در هر حال براى آن شياطين عذاب دائمى در دنيا همان شهاب ثاقب است و در آخرت عذاب جهنّم كه در آن مخلّد خواهند بود و از بعضى از روايات معراجيّه كه در سوره بنى اسرائيل گذشت استفاده ميشود كه شهاب تاقب بامر ملائكه موكّل اين امر حركت ميكند و نام بزرگ آنها اسمعيل است و كلمه دحورا كه‌

جلد 4 صفحه 425

بمعناى راندن بعنف و قهر است يا مفعول مطلق براى فعل محذوف است يعنى رانده ميشوند راندنى يا مفعول له براى يقذفون چنانچه ترجمه شد و الّا من خطف الخطفة استثناء است از فاعل لا يسمعون يعنى گوش نميدهند سخنان جماعت بالا را مگر كسيكه ناگاه بجهد از جا و اختلاس نمايد اختلاس نمودنى بسرعت از نزديك آسمان امريرا كه در اينصورت تعقيب خواهد شد و بزينة الكواكب باضافه و نصب الكواكب نيز قرائت شده است و سماء الدّنيا باضافه هم از حفص نقل قرائت شده است و بنابراين مراد از دنيا زمين و موجودات آنند و بقرائت مشهور دنيا تأنيث أدنى است يعنى آسمان نزديكتر بزمين كه گفته‌اند آسمان اوّل است و اشكال شده كه كواكب در آسمان هشتم مى‌باشند جواب گفته‌اند اعتبار بمشاهده و زينت بودن است و بنابر آنكه مراد از آسمان جهت فوق باشد اشكالى نيست چنانچه بيان شد

وَ حِفظاً مِن‌ كُل‌ِّ شَيطان‌ٍ مارِدٍ «7»

و ‌ما قرار داديم‌ ‌اينکه‌ آسمانها ‌را‌ ‌که‌ حافظ باشند ‌از‌ ‌هر‌ شيطان‌ متمردي‌.

اولا شياطين‌ يك‌ صنفي‌ ‌از‌ اصناف‌ جن‌ هستند همين‌ نحوي‌ ‌که‌ افراد انس‌ ‌هم‌ اصناف‌ مختلفه‌ هستند و توضيح‌ ‌اينکه‌ كلام‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ يك‌ جنسي‌ داريم‌ و يك‌ نوعي‌ و يك‌ صنفي‌ و يك‌ فردي‌، اما جنس‌ ‌آن‌ ماده مشتركه‌ ‌است‌ ‌بين‌ انواع‌ مختلفه‌ مثل‌ حيوانيت‌ ‌که‌ مشترك‌ ‌است‌ ‌بين‌ انسان‌ و ساير حيوانات‌ و نوع‌ ‌آن‌ ‌ما ‌به‌ الامتياز ‌است‌ ‌که‌ داخل‌ ‌در‌ حقيقت‌ شي‌ء ‌است‌ مثلا مثل‌ ناطقيت‌ انسان‌ ‌که‌ مراد ‌آن‌ لطيفه ربانيست‌ و ‌آن‌ روح‌ مجرد انساني‌ ‌که‌ خاص‌ بانسان‌ ‌است‌ و همين‌ منشأ امتياز انسان‌ ‌است‌ ‌بر‌ تمام‌ مخلوقات‌ الهي‌ ‌حتي‌ ‌بر‌ ملائكه‌ ‌که‌ فرمود فَإِذا سَوَّيتُه‌ُ وَ نَفَخت‌ُ فِيه‌ِ مِن‌ رُوحِي‌ فَقَعُوا لَه‌ُ ساجِدِين‌َ حجر آيه 29 ص‌ آيه 72 و صنف‌ ‌آن‌ امتيازات‌ خارجيه‌ مثل‌ لسان‌ و لون‌ و ساير امتيازات‌ السنه مختلفه‌ الوان‌ ممتازه‌ و فرد امتيازات‌ شخصيه‌ و بسا بعض‌ انواع‌ نوع‌ ‌است‌ نسبت‌ ‌بما‌ فوق‌ و جنس‌ ‌است‌ نسبت‌ بمادون‌ مثل‌ نامي‌ نوع‌ ‌است‌ نسبت‌ بجسم‌ و جنس‌ ‌است‌ نسبت‌ بحيوان‌ و همچنين‌ حيوان‌ نوع‌ ناميست‌ و جنس‌ نسبت‌ بانسان‌ و بالجمله‌ شياطين‌ يك‌ صنفي‌ ‌از‌ اصناف‌ جن‌ هستند و اينها ‌تا‌ قبل‌ ‌از‌ ميلاد مسيح‌ بالا ميرفتند ‌در‌ آسمانها و قضايايي‌ كشف‌ ميكردند و بكاهنين‌ ميگفتند و ‌اينکه‌ يك‌ دستگاهي‌ ‌بود‌ ‌در‌ مقابل‌ انبياء ‌پس‌ ‌از‌ ميلاد مسيح‌ ممنوع‌ شدند ‌از‌ آسمان‌ چهارم‌ ببالا و ‌پس‌ ‌از‌ ميلاد حضرت‌ رسالت‌

جلد 15 - صفحه 120

بكلي‌ ممنوع‌ شدند و دستگاه‌ كهنه‌ بكلي‌ ‌از‌ ‌بين‌ رفت‌ ‌حتي‌ ‌اگر‌ نزديك‌ آسمان‌ شوند ميسوزند چنانچه‌ شرحش‌ ميآيد لذا ميفرمايد يكي‌ ‌از‌ امور سماوي‌ وَ حِفظاً مِن‌ كُل‌ِّ شَيطان‌ٍ مارِدٍ.

]

(آیه 7)- در این آیه به محفوظ بودن صحنه آسمان از نفوذ شیاطین اشاره کرده، می‌گوید: «ما آن را از هر شیطان خبیث و عاری از خیر و نیکی حفظ کردیم» (وَ حِفْظاً مِنْ کُلِّ شَیْطانٍ مارِدٍ).